ચૂંટણી-વિશેષાંક
આ અંકમાં
૧. જયસુખ વાઘેલા
૨. રાજેન્દ્ર વાઢેળ
३. श्याम
૪. ઉપેન્દ્ર બારોટ
૫. કુસુમ ડાભી
૬. વજેસિંહ પારગી
૭. જયેશ સોલંકી
૮. બ્રહ્મ ચમાર
९. प्रीति पांडेय
૧૦. વિક્રમ સોલંકી
११. मीना सिंह
૧૨. અનિષ ગારંગે
૧૩. કુશલ તમંચે
૧૪. વિપુલ અમરાવ
૧૫. રોમેલ સુતરિયા
૧૬. હોઝેફા ઉજ્જૈની
૧૭. ઉમેશ સોલંકી
૧----------
નવી રીતથી / જયસુખ વાઘેલા (ચોટીલા)
ચૌદ વર્ષથી
આંખ સામે પસાર થતી ઝૂંપડપટ્ટી
ધીરે ધીરે વિસ્તરી છે.
એમાં વ્યતીત થતી
રિબાતી પીડાતી જિંદગીમાં
નથી પડ્યો ફર્ક.
એમાં ઊછરતાં બાળકો
ભણવાને બદલે માંગે છે ભીખ.
રામનો ચૌદ વર્ષનો વનવાસ પૂરો થયો
પૂરો થયો ચૌદમા વર્ષનો અજ્ઞાતવાસ પાંડવોનો
અને
ઝૂંપડપટ્ટીવાસ પૂરો કરવા લેવાતા મત
મતથી બનતી સરકાર
પોતાના આવાસ શણગારી રહી છે
નવી નવી રીતથી.
૨----------
હું વિકલાંગ / રાજેન્દ્ર વાઢેળ (કાજ, તાલુકો - કોડીનાર, જિલ્લો - ગિર-સોમનાથ)
ઉત્તર દક્ષિણ પૂર્વ પશ્ચિમ
બધે જ હું અપાહિજ લાચાર છું
પાંખ વિનાનું પારેવું
હું ભારત વિકલાંગ છું.
સાયકલનાં ત્રણ પૈડાં
કેસરી સફેદ લીલાની વચ્ચે
પ્રગતિના પંથે છૂટી ગયેલું ચક્ર છું
નિરાધાર છું.
સાંભળી નથી શકતો કોઈને
કોઈને કશું કહી નથી શકતો
આંખ વિના આંધળો
પગ વિના પાંગળો બહેરો મૂંગો
વિકલાંગ કહો, દિવ્યાંગ કહો
હું ત્યાંનો ત્યાં જ છું.
કેટકેટલાં પાંચ વર્ષ વીત્યાં
નથી હજુ હું વિષય કે મુદ્દો!
મારું છે બજાર વિશાળ
થર્ડક્લાસ
હું વિકલાંગ ભારત છું.
૩----------
सडक के किनारे का आदमी / श्याम (अहमदाबाद)
सड़क के किनारे खड़ा हूँ कब से, सदियों से!
हाथ में कटोरा लिए - खाली, साफ़
न रोटी, न रोटी का टुकड़ा।
हाँ लेकिन, उम्मीदों से भरा हुआ।
इस राह से गुज़रे है कई
राजे महाराजे, बादशाह सुल्तान
लड़ाकू, लुटेरे, ब्योपारी गोरे बहुतेरे
अपने सिपाहियों के साथ धूल उड़ाते हुए,
इतनी धूल कि
कुछ दिखाई न दे!
सड़क के किनारे खड़ा हूँ कबसे, सदियों से!
आँखों में तलाश लिए
सूरज न सही, बस एक किरन,
हाँ लेकिन उम्मीद से भरी।
फिर न जाने कैसे एक दिन,
धूल बैठने लगी,
सब साफ़ दिखने लगा,
मन-मोर नाच उठा,
आँखों में रोशनी भर गई,
अपने कपड़ों की तरफ़ देखा -
मैले, फटे-फ़टाए।
कच्ची सड़क थी यहाँ,
अब पक्की कोलतार की सड़क दिखी।
फिर कटोरे में हाथ फेरा
कटोरा अब भी खाली था!
कुछ ही देर में सबकुछ फिर धुंधल-सा हो गया,
अँधेरा छा गया।
सड़क के किनारे वहीं खड़ा हूँ
हाथ में कटोरा लिए, खाली और साफ़।
अब हर पाँच साल बाद
कुछ देर के लिए सूरज निकलता है,
आँखें रोशनी से भर जाती हैं,
मैं कटोरा टटोलता हूँ,
न रोटी है न रोटी का टुकड़ा!
हाँ, चंद काग़ज़ के टुकड़े जरूर होते हैं
जिन पर लिखा होता है -
रोटी, कपड़ा, मकान...
૪----------
ઔપચારિક પ્રણાલી / ઉપેન્દ્ર બારોટ (અમદાવાદ)
અંદર ઘેરી નિરાશા
સામે આશાનું દર્પણ મુકાય છે
વીત્યાં વરસોની વાતો
આજે ફરી સંભળાય છે
ચોતરફ શોરબકોર
વચનોની ભરમાર છે
વચનોમાં ન ક્યાંય મળે
બેઘરનાં ઘર,
માસૂમ બાળકોનાં વસ્ત્ર ને અન્ન,
સ્વપ્ન સમાન લાગે શિક્ષણ,
કરારે કરેલું કાયમી રોજગારીનું છૂમંતર,
વિધવાને ન સરખું પેન્સન,
ઘડપણમાં મોંઘી દવાનું વળગણ.
છેવટે
હારજીત એમની
લોકોનો કચ્ચરઘાણ છે
આજે ફરી દુવિધામાં છું.
૫----------
આ નોકરી બહુ હારી / કુસુમ ડાભી (ચોટીલા)
જો ઇ આવી ગઈ
હવ આ રોયા એકેય
હખણા નહિ રે
હેય ને
દારૂની પોટલી
એક દી ચવાણું
બીજે દાડે ભજિયા
ત્રીજે દાડે જલેબી
ચોથે દાડે બિરયાની
છેલ્લા દાડે તો મટન-મુરગી
પીશે, ખાશે ને ફંદા કરશે.
ઘરે આવી બાયું પર રુઆબ ઠોકશે
સવારે ધોળા લૂગડાં પ્હેરી
ખુરશિયું લઈ બેહી જશે
જે કોઈ દી ઘરની બારે નહિ આવતી
ઇ બધીય બાયું
બે હાથ જોડતિયું આવશે
ડોહી સાતું રિક્ષા મોકલાવશે
ડોહાને હળવેકથી સિગારેટ ને સલમ આપશે
ઓલા લોકમાં રહે ઇયાથી
ગરાહણિયું નીકળશે
કણબીના ફળિયેથી બાયું નીકળશે
આનો રંગ સંધાયને ચડશે
પસી,
હતા તાંને તાં
રોજ
ડુંગળીબટાકાનું શાક
મરચું રોટલા
ને ખીચડી આખું વરહ ખાવાનું
નળમાં પાણી નહિ આવે
દુકાને કેરોસીન નહિ આવે
ઓલો તલાટી મૂવો
પાનસો લઈ દાખલા દેશે
રસ્તો તો કોઇ દી બન્યો સે તે બનશે
સરપંચ બીપીએલવાળો
ઇના ઘર બનશે
ને આપણે
આ ઝૂંપડે રેતા અમીર એપીએલવાળા
સંધાય સભ્યોનેય
થોડાં ફદિયાં ફેંકશે
આપણા મતે જીતેલા
ઓલા મૂછોવાળા ભા
પસી પાંસ વરશે દેખાહે
ઓણ ધોળી મોટી ગાડી લઈ આયા
બીજી વાર આવહે તાર તો
આનથીય મોટી ગાડી હશે
જોજો!
આ નોકરી બહુ હારી હો
પાંસ વરહમાં બહુ પગાર મળ
આ ગામના
માસ્તર તલાટી ટપાલી
ઓલા ગામના બૅન્કવાળા
કોઈનો આટલો પગાર નો મળ.
આ નોકરી બહુ હારી.
૬----------
હું ભોળો / વજેસિંહ પારગી (ઇટાવા, જિલ્લો - દાહોદ)
ચૂંટણી અાવતાં
મારે અાંગણે
દેવદૂતો બની
ઊતરી અાવે નેતાઅો.
કોઈ હાથ જોડે
કોઈ પગ પકડે
તો વળી કોઈ
દાઢીમાં હાથ ઘાલે.
પછી મારી અાંખમાં અાંજે
સુખનાં હજાર હજાર સપનાં
ને બદલામાં માગે મારો વોટ.
તમારા ઉદ્ધાર માટે
દેશના વિકાસ માટે
માગું છું
તમારો અેક વોટ.
તમારો વોટ
કીમતી છે
તાકાતવર છે
મારા માટે.
તમારા વોટ વગર
સાથ વગર
તમારાં દુખો હું શી રીતે ભાંગું?
હું ભોળો ભોળવાઈ જાઉં
શબ્દોની જાળમાં ફસાઈ જાઉં
સુખની લાલચમાં લલચાઈ જાઉં
ને અાપી દઉં
કોઈ અેકને વોટ.
દર વખતની જેમ
મારા વોટથી જીતીને
સ્વર્ગમાં મહાલે નેતા.
ને હું રહી જાઉં
ચૂંટણી પહેલાં હતો અેવો
અાંખ ચોળતો
હાથ ઘસતો.
૭----------
કતલની રાતે / જયેશ સોલંકી (ભુવાલડી, જિલ્લો - અમદાવાદ)
આચારસંહિતા લાગ્યા પછી
તમે
હે દલિત આંદોલનકારીઓ!
સોનાના સૂરજની
સોનેરી સવાર લાવવાની
બાંહેધરી લઇ આવો
દલિતો, શ્રમજીવીઓ માટે
તોય
શું લેવાદેવા મારે
હું તો
ચુંટણીની કતલની રાતે
જઇશ જોરુભાના કૂવા પર
મારા વાસના
સિત્તેર વોટનું
ચવાણું દારુ અને વોટદીઠ પાંચસો લેવા!
૮----------
ચૂંટણી છે ભૈ / બ્રહ્મ ચમાર (ચલાદર, તાલુકો - ભાભર, જિલ્લો - બનાસકાંઠા)
મહુવામાં રવીશ કુમારને સાંભળી
ન્યૂઝ ચેનલો જોવાનું છોડી દીધું.
યૂટ્યૂબ પર
જિજ્ઞેશ, અલ્પેશ, હાર્દિકના વીડિયો
ખાસ પસંદ કર્યા છે જોવા માટે
મને ભાષણમાં નહીં
થયેલાં કામમાં રસ છે.
ચૂંટણીમાં વાયદાઓનો વરસાદ
ઘણાં વરસોથી વરસતો જોયો છે
ક્યાંય કશુંય ઊગ્યું હોય એવું ખાસ જોયું નથી.
આ વરસોમાં થયેલાં આંદોલનોએ
સરકારની હવા કાઢી નાખી છે
વડાપ્રધાન વિદેશપ્રવાસ ભૂલી
સ્વઘર-પ્રવાસમાં જોતરાયા છે.
ચૂંટણી પણ રંગ લાવી છે
ગોતી ગોતીને નંગ લાવી છે.
લોકોએ પણ નક્કી કર્યું છે:
'સાલ્લાઓ, પાંચ વરસે ઘાટમાં આવ્યા છે
ખવાય એટલું ખઈ લ્યો
લેવાય એટલું લઈ લ્યો
ચૂંટણી છે ભૈ..!'
૯----------
तोहफा / प्रीति पांडेय (अहमदाबाद)
शहर दुल्हन की तरह सज रहा
जरूर इसका दुल्हा बनेगा कोई
तब तो
तोहफा, मिजबान पेश होंगे
तोहफा बेहद कीमती
तोहफा पेश करेंगी न
वही जनता: आप और हम;
छत्तीस मिजबान
तोहफा के बदले जनता को :
फुल्कों के रूप में वादे
मिठाई के नाम पर विकास
गोलगप्पे की योजनाएं
तरकारी में नारीसुरक्षा
हाजमा के लिए मुखवास में पेश होंगे :
मेक इन इंडिया
डिजिटल इंडिया।
૧૦----------
ચૂંટણીટાૅણો / વિક્રમ સોલંકી (વડાલી, જિલ્લો - સાબરકાંઠા))
આયો છે ચૂંટણી ટાૅણો
એમાં ભલભલો ભરમાૅણો
ચાડીચૂગલી દાવપેચ
નવા વેશ ના પરવા કોઈની લેશ
કોણ ન ઇચ્છે પહેરણખેશ
દરેકે બનવું છે રાૅણો.
ભલીભોળી જનતાને ભોળવીને
મોટી મોટી વાતો કરીને
સાચુંખોટું એક કરીને
ખાલી ગજવાંખિસ્સાં ભરીને
જ્યમ તાૅણવું હોય ઇમ તાૅણો.
જાત જાતનાં વાયદાવચન
આપે મોટાં મોટાં પ્રવચન
વળગ્યું છે આ સૌને વ્યસન
શું કોઈ કરશે પાચન
માથે થાપશે છાૅણો.
બધાને વચને બાંધી દેશે
સમયતક એ સાધી લેશે
રહેશે પછી એ છદ્મવેશે
પછી કોણ જઈ એને કે'શે
બિચારી જનતાનો નીકળી જશે ઘાૅણો.
આયો છે ચૂંટણી ટાૅણો.
૧૧----------
परंपरागत प्रचार / मीना सिंह (कड़ी, जिला - मेहसाना)
मौसम आया चुनाव का
याद आया नेता जी को
अपना गांव,अपना शहर, अपने देश की मिट्टी।
बड़ी मुश्किल थी
लोकमत को अपने पक्ष में करना
संशय था
याद होंगे जनता को पिछले वादें
बोले थे मंच से तन कर
एसिड का न शिकार होगी कभी कोई लाड़ली
करूँगा रक्षा बहू-बेटियों की
अपना कर्तव्य समझ कर.
लेकिन दुनिया बड़ी भुलक्कड़
भूली पिछली बातें
आते ही नेता जी के पहनाएं फूलों के हार
फिर क्या था
होंसला बढ़ा रुतबा बढ़ा
सिलसिला चला
परंपरागत प्रचार का।
૧૨----------
ઢોલ ઢોલ / અનિષ ગારંગે (છારાનગર, અમદાવાદ)
(ભાંતુ લોકબોલી)
બાજી રહા હ ધમ ધમ ઢોલ ઢોલ
ચૂંટણી આયગી ખર ખર ગોળ ગોળ
ઉસ માંહી રસ્તે, ગટર બને જોર જોર.
ગટરા કે ઢાંકણે પ એક આવડા હ દેડકા
ટોપી પહેરી માંગી રહા હ વોટ બોલ બોલ.
ચાહતા હ બો (નેતા) વોટ સારે પેડે યાળે કે (છારા જાતી)
પણ દિખતા કડ હ જિતણે કે બાદ
હોઈ જાવતા હ ગાયબ
કરતા હ બો ડ્રાંઉં ડ્રાંઉં
ઉડતા હ બો કોર કોર. (દૂર દૂર)
ના જાણે કિતને આશ્વાસન કે લાડ્ડુ ખુવાયે
આશા કે ફૂંવારે છોડે
પણ છેલ્લે તો બો
ધોળી ટોપી જ પહેરાગડાં ગોળ ગોળ.
વાયદે કા પતંગ ઊંડાઈ,
બો કાયદે કે ડૉરી યાસ
એસા કાટગડા પીંછી કભી બો નાહી દિખગડા
આંગડા અગલે બરસ ભોર ભોર.
વોટ કિસ કુ દવ અન કિસ કુ નાહી
કાહીં ખબર કડ પડતી હમુકુ તો
કાહીં સુધાર કડ હોતા હ
લાગતા હ દેડકા સાહેબ
નારાજ હ મારાહ સ કરંગડા બો ઝોલ ઝોલ.
બાજી રહા હ ધમ ધમ ઢોલ ઢોલ
ચૂંટણી આયગી ખર ખર ગોળ ગોળ.
૧૩----------
ફરક નાહીં પડ્ડ / કુશલ તમંચે (છારાનગર, અમદાવાદ)
(ભાંતુ લોકબોલી)
હમકુ કહતે ફૂટપાવડિયે*
હમકુ ન કોઈ ફરક પડ્ડ
ચૂંટણી આવ ક કોઈ ચૂંટાઈ આવ
હમકુ ન કોઈ ફરક પડ્ડ
ન રેનકે** ન રેવન્યૂ દિયા
ન સરખે બંધારણા કે અધિકાર
બક્ષિયા° કી તીરી (ત્રણ ટકા) બક્ષીસ દી
દિયા પૂરા તેંત્રીસ કરોડા^ કા ઘેન
ન મત્તા (મત) કી કિંમત ઊભી હોણ દી
ન કભી મ્હારકુ ઊભા રહણ દિયા
દત્તક હુએ આનંદિયા^^ કે સાથી
દારૂ હુઈ જીવના કી સાથી
કિતણિયાં ચૂટણિયાં હુઇયાં એઠ્ઠ
ખાલી બાત્તા ઘણિયા હુઇયા એઠ્ઠ
દારૂ-ચોરિયાં મં જીવન બરબાદ હુઆ
ચૂંટણિયાં સ ન મ્હારા કાંઈ બદલાવ હુઆ
હમકુ ન કોઈ ફરક પડ્ડ.
--
* ફૂટપાવડિયે - ફૂટપાથ પર રહેનારા
** રેનકે - NT-DNTના હિત માટે નિમાયેલું રેનકે કમિશન
° બક્ષિયા - બક્ષીપંચ
^ તેંત્રીસ કરોડા- તેત્રીસ કરોડ દેવીદેવતા
^^ આનંદિયા - આનંદીબહેન પટેલે છારાનગરને દત્તક લીધું હતું એના સંદર્ભમાં
૧૪----------
પેલ્લીવાર / વિપુલ અમરાવ (ગામ - કાતરા તાલુકો - હારીજ, જિલ્લો - પાટણ)
સાદાં કપડાં પે'રવાનાં છે
પગે લાગવાનું છે
પલાંઠી વાળી ચોરે બેસવાનું છે
કો'કની એઠી બીડી પીવાની છે.
મંદિરે શ્રીફળ વધેરવાનું છે
ઇતરડી વીણવાની છે
ભેંસ નવડાવવાની છે.
ગળફાવાળા
માખી-મચ્છરવાળા
વાસ મારતા ચંપાડોશીના છાપરે જવાનું છે
ખાટલે બેસવાનું છે
ગૂમડાં જોવાનાં છે
ખબર પૂછવાના છે
હસતું મોઢું રાખવાનું છે.
નાથાભાને ત્યાં બત્રીસ ભેંસો છે
કરશનભઇને ઘેર એક બકરી છે
બકરીના દૂધની ચા પીવાની છે
સ્ટીલની રકાબીમાં પીવાની છે.
પૂંજીડોશીના માટલાનું પાણી પાવાનું છે.
ગટર સાફ કરતા મનિયાને ભેટવાનું છે
મનિયાને ઘેર જમવાનું છે.
આ બધુંય પેલ્લીવાર
ન ચાહવા છતાંય કરવાનું છે.
કેમકે, આ વખત જીતવાનું છે.
૧૫----------
મારો મત / રોમેલ સુતરિયા (વ્યારા)
જુઓ રે સાથી ચૂંટણી આવી છે
રંગબેરંગી હોળીધૂળેટી લાવી છે.
મતભેદ સૌ ભૂલ્યા છે સાથી
ચોતરફ રંગરલિયા છે.
વામપંથ દક્ષિણપંથ થયું જૂનું
આંદોલનપંથની વાત નવી આવી છે.
વાદોના આદર્શોના ઢોંગ રચાયા
લોકતંત્ર પર ભયનાં વાદળ ઘેરાયાં છે.
જંગલમાં હમણાં બે હજારની નોટ દેખાઈ છે
ચોક્કસ, ઈન્ડિયા ગવર્મેન્ટ સર્વિસ આવી છે.
જાતિના સમીકરણોમાં આદિવાસી ભૂલાયો
સરકાર સેવામાં પ્રમાણપત્રો લાવી છે.
ભરમાયો તું, ભરમાયો હું વોટના રાજકારણમાં
પેલો ફાવ્યો, મીડિયાએ માથે જેને ચડાવ્યો છે.
તીન પત્તી નથી આ છે ચૂંટણી, કહું છતાં
મારી માફક આ મુદ્દો હાંશિયામાં ધકેલાયો છે.
૧૬----------
સાથે મળીને / હોઝેફા ઉજ્જૈની (અમદાવાદ)
કોઈ રમે, કોઈ રમાડે છે
કોઈ ફસાય, કોઈ ફસાવે છે
કોઈ ખર્ચે, કોઈ ખરચાવે છે
કોઈ રોકે, કોઈ ધંધો જમાવે છે
કોઈ ગુંડા, કોઈ તકવાદી છે
મૂડીવાદીઓની કરે ગુલામી છે
ક્યાંક જમીર, ક્યાંક શરીર વેચાય છે
ક્યાંક સંબંધોના સોદા થાય છે.
કોઈ પ્યાદું, કોઈ રાજા છે
કોઈ મોહરું, કોઈ સૂત્રધાર છે
કોઈ બિચારું શક્તિહીન નિરાધાર છે
ક્યાંક ગાડા નીચે કૂતરાની ભરમાર છે :
કોઈ દલિત, કોઈ મુસલમાન છે
કોઈ જૈન, કોઈ પારસી છે
કોઈ શીખ, કોઈ ઈસાઈ છે
કોઈ હિંદુ બની જાય છે.
ખોટા વાયદાઓ, ખોટી યોજનાઓ
તેજાબી ભાષણ, શબ્દોનાં જાળાંઓ
ક્યાંક આંદોલનનું રાજકારણ,
રાજકારણમાં ઘૂસવા
ક્યાંક આંદોલન થાય છે.
વોટ આપ્યો જેમને
કૂદકો મારી છેતરી જાય છે.
હવે તો જાગીએ, જગાડીએ
નશામાંથી બહાર આવી
રાજકારણને સુધારીએ
ચાલો સાથે મળીને
લોકશાહીને બચાવીએ.
૧૭----------
વ્હાલી / ઉમેશ સોલંકી
પ્રિયે,
આવું તે હોય કંઈ
અચાનક છોડીને જતાં રહેવું
આમ અચાનક આવી ચડવું
કેટલાં વરસે આવી તું!
તું જોને
તારા વિરહમાં હું કેવો લેવાયો
ભરમાયો
ઉઘાડા ડિલે ઘણીવાર દર્પણમાં જોયું છે
હાડપિંજર કાળું પણ હોય એવું ક્યારેક થયું છે.
અં..હ
ચવાણુંથી તો ખાંસી થઈ જાય
મદિરાથી હોજરી બળી જાય
આવું બધું ન મારે જોઈએ
મારે કેવળ પ્રેમ જોઈએ.
અરે,
આલિંગનમાં આટલી ઉતાવળ ન કર
આલિંગનમાં થોડી હૂંફ ભેળવ
હૂંફમાં બેચાર આંસુ મેળવ
તાર સંગ મારા
તારો અતૂટ તાર મેળવ.
સાચું કહું?
શંકા મારી
થઈ ગઈ પાકી
પ્રેમ મને તું કરતી નથી
બસ, કરે છે ખેલ વ્હાલી.
