અંક - ૪૫ / જાન્યુઆરી ૨૦૧૭

આ અંકમાં

૧. વૃદ્ધની પ્રાર્થના / વજેસિંહ પારગી 

૨. બે હાઇકુ / બ્રહ્મ ચમાર

૩. બેનોની પંચમારી / પાંચ ગ્રામીણ બહેનોની સહિયારી રચના

૪. વૉંઘું / ઉમેશ સોલંકી

૧----------

વૃદ્ધની પ્રાર્થના / વજેસિંહ પારગી (ઇટાવા, જિલ્લો - દાહોદ)

એકાકી વૃદ્ધ

બેઠો છે

સુકાઈ ગયેલા વૃક્ષ નીચે.

વૃદ્ધ જુએ છે-

ઘડીકમાં વૃક્ષ સામે

ઘડીકમાં જાત સામે

ને મનોમન પ્રાર્થે છે :

ક્યાંકથી કઠિયારો આવે

ને વૃક્ષભેળો મનેય કાપી જાય.

૨---------- 

બે હાઇકુ / બ્રહ્મ ચમાર (ચલાદર, તાલુકો - ભાભર, જિલ્લો–બનાસકાંઠા)

   દૂર રહું છું

કાંટા બની ચચરે

   રોજ અંગમાં

¤

   દૂરથી ફેંકે

અન્ન, દૃષ્ટિ ને પૈસા

   શેકાય દિલ

૩----------

બેનોની પંચમારી / ફૂલીબેન નાયક, ઈનાસબેન હરિજન, રમીલાબેન રાઠવા, વીણાબેન બારિયા, કૈલાસબેન બારિયા (દેવગઢ મહિલા સંગઠન - દેવગઢ બારિયા તાલુકાનાં કેટલાંક આદિવાસી ગામો, જિલ્લો : દાહોદ)

બેનોના ટેકામાં આવી રે, બેનોની પંચમારી

બેનો માટે ન્યાય લાવી રે, બેનોની પંચમારી

કોઈનું ખોટુંના કરે રે, બેનોની પંચમારી

એકલ બેનના ટેકામાં બોલે રે, બેનોની પંચમારી

બેનો હવે છૂટથી બોલે રે, ગામડાની પંચમાં

બેનો હવે ખાટલે બેસે રે, ગામડાની પંચમાં

કોઈ પાસે દંડ નઈ લેતા રે, ગામડાની પંચમાં

પંચ પાસે સરખું લખાણ કરે રે, ગામડાની પંચમાં

બેનોના ટેકામાં આવી રે, બેનોની પંચમારી

બેનો ન્યાય લાવી રે, બેનોની પંચમારી

૪----------

વૉંઘું / ઉમેશ સોલંકી

(વૉંઘું - વહેળો, કોતેડી, વોકળો. ગામેગામનાં વરસાદી પાણી જેમાંથી પ્રવાહરૂપે વહીને નદીમાં કે મોટાતળાવમાં ભળી જાય છે તેવી માઇલોના માઇલો લાંબી કુદરતી રચના(કેનાલ)ને સાબરકાંઠાનીલોકબોલીમાં વૉંઘું કહે છે. નોંધ - વૉંઘું નાનાંમોટાં ગામના વંચિત સમુદાયો માટે કુદરતી હાજતે જવામાટેનું સ્થળ પણ છે; ઘણીવાર જાતીય સમાગમ માટે વૉંઘાનો છેક અંદરનો ભાગ કામમાં આવતો હોયછે.)

વળાંક પછી વળાંક પછી વળાંક

સાપને પણ લાગે થાક

એવા વળાંક

વળાંકમાંનો એક વળાંક

વળાંક પર વાડ

દૂધથી ફાટ ફાટ

થોરના ઠાઠ,

કાંટા પણ લાગે

વણબોટાયેલા જંગલ વચ્ચે

આદિવાસી સ્ત્રીઓનો જાણે

હઠીલો શણગાર.

થોર પાસે

ક્યાંક ઘાટીલો

ક્યાંક આછકલો

વળાંક પર નમેલો

બાવળ

બાવળમાંથી સરવા મથતો

ખરા બપોરનો તડકો

બની કાતરા લટકી ગયો    (કાતરા = બાવળનું ફળ)

થોડો તડકો બળ કરી રેત પર પડ્યો

પડતાંની સાથે બળ વિનાનો થઈ ગયો

બળ વિનાના તડકા પર તું બેઠી

હું બેઠો તને અડી

ઘડી રહી તું આડી પડી

ચંબાને તારી ઠેસ અડી  (ચંબુ = કુદરતી હાજતે જતી વખતે પાણી લઈ જવા માટેનું નાનું ડબલું)

કાટવાળું ચંબુ આડું પડ્યું

પાણીને રેતની તલબ હતી

રેતને હબ દઈને ગળી ગયું

રેતમાં ગજબનું મારણ હતું

પાણી પળમાં મરી ગયું.

કોણીનો મેં ટેકો લઈ

લટ તારી આંગળી પર વીંટી

અને શરમાઈને મીઠું તેં

સ્હેજ ફેરવ્યું મોંઢું તેં

તારી અનોખી આંખને મેં

મોંઢું દૂરથી દેખાય ખાલી

સફેદ પહાડની ગુફામાં

શાંત બેઠેલી વાઘણ કહી

ખખડીને તું હસી પડી

ખખડીને હસી પડવું તારું

ચંબાનું પાણી જાણે રેતમાં ઢોળાવું.

વળાંકમાંથી ભૂંડનું બચ્ચું આવ્યું

રોડું લીધું ને ઉપર ઉઠાવ્યું

તેં તરત હાથ પકડ્યો

રોડું છટકીને નીચે પડ્યું

બચ્ચું વળાંકમાં જતું રહ્યું.

તારી આંખમાં તાકવા લાગ્યો

તાકતાં તાકતાં ભાન ભૂલ્યો

આંખમાં અચાનક હરણું દોડ્યું

એક લાંબો કૂદકો મારી

આંખમાં તારી ઘૂસી ગયું

સ્હેજ ડાબે મોંઢું ફેરવી

આંખ ઘડી તેં બંધ કરી

મેં આડી નજર કરી

થોડે છેટે ખોલકું જોયું   (ખોલકું = ગધેડાનું બચ્ચું)

'કેવું વ્હાલું વ્હાલું...'

ત્યાં તો એને રોડું વાગ્યું

આખું એનું શરીર કાંપ્યું

કંપન એવું

તારા ચહેરે જોયું

સાથે ધીમો સિસકારો નીકળ્યો

સીધો મારી આંખમાં બાઝ્યો

ચહેરો મારો હાથમાં લઈ

આછું સ્મિત વેદનામાં ભેળવી

વ્હાલ ભરેલા શબ્દો બોલી :

'ખોલકા જેવો તુંય રૂડો'

શરીર સ્હેજ કંપી ગયું

કંપીને તરત આંસુ થયું

આંખમાંથી પછી સરી પડ્યું.

ખોલકું હજુ ત્યાં જ ઊભું છે

વૉંઘું રોડાંનું પર્યાય બન્યું છે.